«Φοβάμαι τον θάνατο, μου είπε κάποιος ειδικός! Δεν ξέρω τι ακριβώς φοβάμαι, όμως νιώθω να πανικοβάλλομαι κάθε φορά που αρρωστώ, ενώ κατά σύμπτωση τα τελευταία χρόνια που νιώθω αυτό τον πανικό, συνήθως αρρωστώ βαριά κάθε φορά. Άγχος, μου είπε ο ψυχολόγος μου, κάτι το οποίο με αρρωστά περισσότερο. Δεν ξέρω πώς να το χειριστώ. Βγαίνω από το σπίτι μου, και κάνω διάφορες σκέψεις ότι κινδυνεύω, ή οδηγώ και έρχονται στο μυαλό μου τα χειρότερα σενάρια. Το χειρότερο από όλα είναι το βράδυ. Μακάρι να υπήρχε μόνο η ημέρα στη ζωή μας. Τα βράδια δεν τα αντέχω, πολλές φορές δεν μπορώ να κοιμηθώ από τις πολλές μου σκέψεις, και σαν να μην μπορώ να ελέγξω το τι σκέφτομαι…. Άλλες φορές ξυπνάω έντρομος από τον ύπνο μου, μετά από ένα εφιάλτη.»
Κάποιοι λένε πως ο θάνατος είναι μέρος της ζωής. Κάποιοι άλλοι επενδύουν πολλή ενέργειά τους προσπαθώντας να σιγουρευτούν για το τι είναι ο θάνατος. Μια δική μου σκέψη είναι ότι ο θάνατος είναι κάτι το αβέβαιο, και συνήθως το άγχος του θανάτου υποδηλώνει γενικότερα ό,τι έχει να κάνει με την απώλεια ελέγχου. Ως άνθρωποι τείνουμε να νιώθουμε ασφάλεια όταν ελέγχουμε τα πάντα γύρω μας. Αυτό όμως δεν είναι πραγματική ασφάλεια, γιατί ποτέ δεν μπορούμε να ελέγξουμε περισσότερο από το 10% της ημέρας μας. Ασφάλεια είναι εμπιστοσύνη. Ασφάλεια, είναι να έχω την ικανότητα να εμπιστευτώ αυτό που υπάρχει κι αυτό που γνωρίζω όσο καλύτερα μπορώ, χωρίς να προτρέχω στο να διαχειρίζομαι ό,τι δεν υπάρχει. Θυμάμαι μικρή τον εαυτό μου που ήθελα να προσέχω πολύ τη διατροφή μου μήπως και τύχει να έχω αργότερα στη ζωή μου κάποιο πρόβλημα υγείας. Σε μια φάση τόσο πολύ κουράστηκα στο να σκέφτομαι ή και να προσπαθώ να διαχειριστώ κάτι που δεν υπήρχε, που το καλύτερο ενδεχόμενο ήταν να υπήρχε ώστε να ηρεμήσω. Καθώς μόνο τότε, μόνο αν εμφανιζόταν ένα πρόβλημα υγείας θα σταματούσα να πολεμώ ένα πιθανό πρόβλημα υγείας. Τραγική ειρωνεία ε; Με την ίδια σκέψη, αναρωτιέμαι αν ο φόβος του θανάτου μπορεί και να σημαίνει ότι τόσο πολύ επιθυμούμε το θάνατο, καθώς μόνο στο τέλος… κάποιοι θα ηρεμήσουν απόλυτα…
Αν μεταφράσουμε όλο αυτό ψυχαναλυτικά, τότε θα λέγαμε ότι όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται με δύο ένστικτα: με το ένστικτο της ζωής και το ένστικτο του θανάτου. Ο Freud στηρίζει πως οι άνθρωποι έχουν μια ασυνείδητη επιθυμία να πεθάνουν, «ο στόχος της ζωής είναι ο θάνατος». Πολλές φορές, σύμφωνα με τη συγκεκριμένη θεωρία, φαίνεται πως ο κάθε ένας εκφράζει την ασυνείδητη επιθυμία για θάνατο, μέσα από την επιθετικότητα προς τους άλλους. Άρα, μια από τις πολλές υποθέσεις θα μπορούσε να ήπταν ότι το άτομο πολλές φορές έχει έντονο το φόβο του θανάτου στις περιπτώσεις που καταπιέζει την «επιθετικότητά» του προς τους άλλους, για να μην τους «καταστρέψει» (συναισθηματικά κυρίως). Αναρωτιέμαι επομένως πόσο εύκολο είναι για το άτομο που φοβάται τον θάνατο να διεκδικήσει τις δικές του ανάγκες. Σε συνδυασμό με το πιο πάνω, αναρωτιέμαι κατά πόσο το άτομο έχει αποκτήσει στη ζωή του πραγματική αίσθηση της ασφάλειας. Δηλαδή το να εμπιστεύομαι τη ζωή, ή αν για κάποιους λόγους παραμένουμε σε εγρήγορση συνεχώς, είτε για την προστασία των άλλων που θεωρούμε πως το έχουν περισσότερη ανάγκη από εμάς, είτε για άλλους λόγους. Βάσει συστημικής προσέγγισης, θα σκεφτόταν κανείς ότι οι σκέψεις του θανάτου είναι ΕΥΤΥΧΩΣ ο χρόνος που διεκδικεί το άτομο με τον εαυτό του, καθώς θα μπορούσε να ήταν οι μοναδικές σκέψεις που το άτομο σκέφτεται και αναγκάζεται να προστατέψει τον εαυτό του. Τότε θα κάναμε την ερώτηση: «Αν εξαφανιζόταν ο φόβος αυτός από τη ζωή σου, ποιο θα ήταν το κόστος για τη ζωή σου;» Αν το σκεφτούμε και από την προσέγγιση της γνωστικής-συμπεριφορικής, τότε κάποιος θα έλεγε πως ο φόβος του θανάτου είναι ένα συναίσθημα και για να υπάρχει το συναίσθημα πρέπει να υπάρχει μια σκέψη που να το προκαλεί, μάλλον μια δυσφορική σκέψη ή ανάμνηση. Άρα ίσως για να μειωθεί ο φόβος του θανάτου, θα μπορούσε το άτομο να ασχοληθεί και με άλλες σκέψεις, ή ίσως να δημιουργήσει πιο θετικές για αυτόν αναμνήσεις και να προσεγγίσει περισσότερο την ιδανική για αυτόν ζωή.
Τέλος, μετά από όλες αυτές τις σκέψεις, ας προσπαθήσουμε να ορίσουμε τον θάνατο, μιας και αν ξέρουμε τι είναι, θα αυξηθεί και ο έλεγχός μας. Αρχικά, σκέφτομαι πως κανείς δεν προσπάθησε να ορίσει το τι σημαίνει ζωή, άρα πώς μπορούμε να ορίσουμε τον θάνατο; Επιστημονικά, νομίζω πως δε υπάρχουν αποδείξεις ή στοιχεία για το συμβαίνει μετά τη ζωή. Όμως μια θρησκευτική σκέψη, είναι πως δεν υπάρχει θάνατος, υπάρχει ένας βαθύς ύπνος που βοηθά στην μετάβαση προς την αιώνια ζωή. Θα ήταν όμως πιο παραγωγικό εν’ όσον ζούμε να ασχολούμαστε με τη ζωή, και καθημερινά να θέταμε νέους στόχους και να τους προσεγγίζουμε βήμα βήμα. Σε αντίθετη περίπτωση μάλλον αυτό-εγκλωβιζόμαστε σε μια ζωή που δεν μπορούμε να ζήσουμε…. Μια υποθετική ζωή….
Mitchell, S. και Black. Μ. (2016). Freud και πέρα: Μια ιστορία της σύγχρονης ψυχαναλυτικής (Ενημερωμένη έκδοση). Νέα Υόρκη, Νέα Υόρκη: Βασικά Βιβλία / Βιβλία Hachette. ISBN-13: 978-0465098811.